Herken je dat, dat ‘ratio’ in onze maatschappij een groter goed lijkt te zijn dan ‘emotie’? Terwijl we ons al lang bewust zijn van ‘de vergissing van Descartes’1. En we weten dat lichaam en geest met elkaar verbonden zijn en dat voor een gezond functioneren de balans tussen denken en voelen belangrijk is.
Als we ons uit balans voelen, dan helt het evenwicht over naar een van beide kanten. In een poging te begrijpen en grip te houden op wat er gebeurt is dat vaak de kant van het ‘denken’. Is het zo dat we als mens en maatschappij een beetje ‘verleerd’ hebben om in contact te staan met onze gevoelswereld? Dan zou je zeggen dat we meer moeten gaan voelen. Maar meer voelen betekent niet per definitie je beter voelen.
Voelen speelt echter een belangrijke rol in de verbinding tussen lichaam en geest. Dat die twee met elkaar verbonden zijn, is algemeen bekend. Hoe deze verbinding beschouwd kan worden vanuit neurobiologisch, neuropsychologisch en neuro-endocrine perspectief echter minder. Sinds ik in Berlijn woon, heb ik tijd om de wetenschappelijke literatuur op dit gebied eindelijk eens bij te spijkeren. En dat is nogal wat! Zoals de polyvagale theorie van Stephen Porges2, de interpersoonlijke biologie van Dan Siegel3 en de uiteenzettingen van Gabor Maté4, Bessel van der Kolk5, Daniel Stern6, en Antonio Damasio1. Om er maar een paar te noemen….
Hoe meer ik mij de materie eigen maak, hoe meer overkoepelende thema’s naar boven komen. Als puzzelstukjes vallen ze in elkaar.
Eén zo’n puzzelstukje is het belang van ‘voelen’. Terwijl we als mens graag zaken in woorden willen vatten en we veronderstellen dat we veel van ons gedrag bewust vanuit ratio aansturen, wordt steeds duidelijker dat ‘voelen’ de basis vormt van ons gedrag. En dat voelen heeft een lichamelijke basis: het limbische systeem in het brein waar emoties worden ervaren en verwerkt, is sterk verbonden met het (autonome) zenuwstelsel, de hormoonhuishouding en het immuunsysteem. Dit geïntegreerde supersysteem stuurt veel processen aan die ons letterlijk en figuurlijk in beweging zetten en ons gedrag als reactie op uiteenlopende situaties bepalen. En hoewel dit supersysteem anatomisch min of meer voor iedereen hetzelfde aangelegd is, wordt het geprogrammeerd door ervaringen die men opdoet.
Daardoor zijn de processen die hierdoor aangestuurd worden gevoelsmatig en intuïtief. Ze laten zich lastig in woorden uitdrukken. En ze laten zich moeilijk beïnvloeden door de ‘ratio’, maar eerder via het opdoen van nieuwe gerichte ervaringen. Bijvoorbeeld in Vaktherapie.
Een creatief vormgevingsproces appelleert namelijk aan precies deze autonome processen. En biedt dus ook een ingang om die processen te beïnvloeden. De interactie met de kunstvorm leidt namelijk tot een beleving, een gevoel. Het stelt ons in staat om daarbij stil te staan, toe te laten en uit te drukken. En vervolgens kan erop gereflecteerd worden, betekenis aan gegeven worden, waardoor de balans tussen voelen en denken wordt hersteld. In Vaktherapie wordt de kunstvorm methodisch ingezet. Hierdoor ontstaat een op de persoon afgestemde ervaring waardoor deze niet meer voelt, maar 'beter voelt’.
1 Damasio, A. (2019). De vergissing van Descartes. Gevoel, verstand en het menselijk brein. Wereldbibliotheek.
Damasio, A.R. (2003). Ik voel dus ik ben. Hoe gevoel en lichaam ons bewustzijn vormen. Wereldbibliotheek
2 Porges S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation. WW Norton.
3 Siegel, D.J. (2010). Mind Sight. Transform your brain with the new science of kindness. OneWorld Publications.
4 Maté, G. (2019). When the Body says no. The Cost of hidden Stress. Vermilion.
Maté, G. (2022). The Myth of Normal: Trauma, Illness & Healing in a toxic Culture. Vermilion.
5 Kolk, van der, B. (2015). The Body keeps the score: Mind, Brain and Body in the transformation of trauma. Pinguin
6 Stern, D.N. (2010). Forms of Vitality. Exploring Dynamic Experience in Psychology, The Arts, Psychotherapy, And Development. Oxford University Press.
Foto: Getty Images/ iStockphoto
Comments